Η αρχαία πόλη Νέων, που υπήρχε στην περιοχή της σημερινής Τιθορέας, ήταν κατά την μυθολογία η κοιτίδα των κατοίκων της Φωκίδας -και μάλιστα εκεί βρισκόταν ο τάφος του Φώκου, ήρωα της Φωκίδας, και της γυναίκας του Αντιόπης. Καταστράφηκε δύο φορές και μετά την τρίτη ανοικοδόμησή της απέκτησε τείχη -για να αντιμετωπίσει τον μακεδονικό κίνδυνο- και το όνομα Τιθορέα, το οποίο, σύμφωνα με τον Παυσανία, προέρχεται από την ομώνυμη κορυφή του Παρνασσού. Ηταν πολύ σπουδαία πόλη, με ναούς του Ασκληπιού Αρχηγέτα και της Αθηνάς καθώς και θέατρο. Αργότερα κτίστηκαν ναοί Αιγυπτιακών θεοτήτων: της Ισιδος, του Άνουβη και του Σεράπιδος. Η πόλη συνέχισε να υπάρχει και στα βυζαντινά χρόνια, οπότε αναφέρεται ως Τιθώρα.
Στην επανάσταση του 1821 ο οπλαρχηγός Οδυσσέας Ανδρούτσος είχε την περιοχή ως ορμητήριο.
Η σημερινή Τιθορέα -Βελίτσα παλαιότερα- είναι ένα όμορφο χωριό με επίκεντρο τη χωμάτινη πλατεία με τα τραπεζοκαθίσματα και τον μεγάλο πλάτανο, φυτεμένο το 1887. Από την βρύση θα πιείτε ολόφρεσκο, παγωμένο νερό.
Στην είσοδό του χωριού θα δείτε τμήμα από τα τείχη και τους πύργους της αρχαίας πόλης, ενώ διάφορα άλλα τμήματά τους βρίσκονται διάσπαρτα στον οικισμό. Καθώς ανηφορίζετε προς την πλατεία θα βρείτε δεξιά το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που είναι πολύ παλιό και έχει ανακαινιστεί. Διαθέτει λίγες τοιχογραφίες στον βόρειο και στο νότιο τοίχο (τον Άγιο Γεώργιο και τον Άγιο Δημήτριο, αντίστοιχα), αλλά το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του είναι τα ρωμαϊκά ψηφιδωτά του 3ου – 4ου μ.Χ. αι. Άλλη μια εκκλησία είναι του Αββά Ζωσιμά, λίγο πιο πάνω από την πλατεία.
Δραστηριότητες
Στους καταρράκτες της Τρύπης. Βρίσκονται σε υψόμετρο 1250 και η υπέροχη διαδρομή με αφετηρία την Τιθορέα στη χαράδρα της Βελίτσας διαρκεί 8 ώρες. Το όνομά τους το πήραν επειδή στον μικρό καταρράκτη τα νερά πηγάζουν μέσα από μια τρύπα στα βράχια. Σε κάποια σημεία της διαδρομής θα πρέπει να ασφαλιστείτε με σχοινιά.
*
Ο κοντινός οικισμός της Κάτω Τιθορέας λεγόταν έως το 1955 Κηφισοχώρι. Επί Τρικούπη, όταν πέρασε από εκεί ο σιδηροδρομικός σταθμός, εξελίχθηκε σε οικονομικό κέντρο της περιοχής -απέκτησε, μάλιστα, και εργοστάσια. Οι κάτοικοι της Τιθορέας δεν δέχτηκαν εύκολα την μετονομασία του Κηφισοχωριού σε Κάτω Τιθορέα –πόσω μάλλον του δικού τους σε Άνω Τιθορέα –έτσι οι αντεγκλήσεις έδιναν και έπαιρναν. Τελικά, επήλθε ειρήνη!
Η σπηλιά του Ανδρούτσου
Στα νότια της Τιθορέας απλώνεται το εντυπωσιακό το φαράγγι της Βελίτσας, στις απότομες πλαγιές του οποίου φωλιάζει η σπηλιά του Ανδρούτσου, ή Μαύρη Τρούπα, όπως είναι γνωστή στην περιοχή.
Τη σπηλιά περιβάλλουν ακόμη μύθοι για τους θησαυρούς που ίσως έκρυψε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος όταν εγκαταστάθηκε εκεί μαζί με την οικογένειά του. Μάλιστα, πριν το κάνει, έβαλε μάστορες για να τη διαμορφώσουν ώστε να γίνει άνετη η διαβίωση στα δυο διαζώματα που διέθετε, και τη γέμισε με πυρομαχικά τόσα ώστε να αντέξει σε μακρά πολιορκία. Στη σπηλιά υπήρχε πηγή απ’ όπου ανέβλυζε νερό και ήταν απόρθητη. ‘Εγινε το ορμητήριο του οπλαρχηγού για τουλάχιστον 2,5 χρόνια (μεταξύ 1822-25).
Για να πάτε στη σπηλιά χρειάζεται να έχετε κάποια εμπειρία στο trekking. Θα ξεκινήσετε από την Τιθορέα και στο τέλος θα μπείτε μέσα ανεβαίνοντας μια σιδερένια σκάλα που έχει τοποθετηθεί εκεί (2,5 ώρες). Ρωτήστε τους ντόπιους για περισσότερες λεπτομέρειες και για την κατάσταση του μονοπατιού. (Δείτε βίντεο).
+
Στη Δαύλεια & τη Μονή Ιερουσαλήμ
Σε 5,5 χλμ. από την Κ. Τιθορέα στρίβετε προς το Παρόρειο και τη Δαύλεια που είναι κτισμένη σε βράχο κοντά στο σημείο όπου βρισκόταν η αρχαία Δαυλίδα και διαθέτει άφθονα νερά. Πανοραμική άποψη του χωριού θα έχετε από το κάστρο της Δαυλίδας, που είναι και το σημαντικότερο αξιοθέατό του. Έχει βάση πελασγική, με υπολείμματα μεσαιωνικού τείχους και μικρού χριστιανικού ναού.
Μια επίσκεψη αξίζει να κάνετε και στη μονή Ιερουσαλήμ, ή Γερσαλή, το καθολικό της οποίας είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
*
Διαμονή
Κτήμα Αμφίκαια, κοντά στην Τιθορέα. Εξαιρετική λύση διαμονής, ειδικά για οικογένειες, είναι το πρότυπο οικολογικό αγρόκτημα της οικογένειας Μώρου που απλώνεται σε 200 στρέμματα. Τα σπιτάκια είναι δίπατα και πέτρινα -τα 5 μάλιστα λειτουργούν σύμφωνα με τις αρχές της βιοκλιματικής. Εχουν αναπαυτικά στρώματα COCO MAT, κτιστούς καναπέδες, τζάκι και τζαμαρίες, ή παράθυρα, για να απολαμβάνετε το τοπίο. Σε ένα πέτρινο μικρό κτίσμα σερβίρεται το πρωινό που περιλαμβάνει τοπικές λιχουδιές. Θα παίξετε ποδόσφαιρο στο γήπεδο 5Χ5 που έχουν φτιάξει, θα δείτε τα ελληνικά άλογα και τον κήπο ελληνικών αρωματικών φυτών. Μπορείτε, επίσης, να περπατήσετε στα ωραία γύρω μονοπάτια του Παρνασσού ή κατά μήκος των γραμμών του τρένου.
Αγρόκτημα Τιθορέα. Έξι πέτρινα διαμερίσματα για 2-4 φιλοξενούμενους, μέσα σε κτήμα 120 στρ.
Τιθοριέων Σπίτια. Αναστηλωμένα παλιά σπίτια του χωριού -αστικού ή αγροτικού τύπου. Κάποια έχουν υδρομασάζ, άλλα έχουν κήπο, ή αίθριο.
*
Φαγητό
Το στέκι του Γιαλά. Με σήμα κατατεθέν το στρογγυλό τζάκι στο κέντρο και σπεσιαλιτέ την πεντανόστιμη προβατίνα, το κλέφτικο στη γάστρα και το «Γιαλά μεζέ».
Τηλ. 22340 71237
Η Ωραία Τιθορέα. Καφενείο που βγάζει και τραπέζια κάτω από τα πλατάνια, για καφέ και τσίπουρο με μεζέ.
Τηλ. 22340 71559
Απόσταση
Η Τιθορέα απέχει 144 χλμ. από την Αθήνα. Μπορείτε να πάτε και με τρένο έως την Κάτω Τιθορέα.
