Από τα ταξίδια που γίνονται επιφανειακά, “για τις εντυπώσεις” μέχρι τις πραγματικές ταξιδιωτικές εντυπώσεις τις παραστάσεις, τις προσλαμβάνουσες και το νοητικό ταξίδι που καταφέρνει τα ακατόρθωτα, να μας απαλλάξει από τον ίδιο μας τον εαυτό, παρεμβάλλονται μίλια και μίλια απόστασης.
Το σημείο καμπής όπου τα ταξίδια απλώνουν τους ορίζοντες μας κυριολεκτικά και μεταφορικά είναι κομβικό. Αφού ταξίδι και πολιτισμός κάπως αναγκαία, περιηγούνται χέρι χέρι.
Μια νοερή περιήγηση στη σχέση πολιτισμού και ταξιδιού
To ταξίδι υπήρξε ανέκαθεν μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες. Σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης Χριστόφορο Μαρίνο αρκεί να σκεφτούμε την επιρροή που άσκησαν ταξίδια σε ζωγράφους όπως ήταν για παράδειγμα ο Diego Velázquez καθώς τα δύο ταξίδια που πραγματοποίησε στην Ιταλία, το 1629 και το 1641-51, αφενός του έδωσαν την ευκαιρία να μελετήσει τη ζωγραφική των Μεγάλων Δασκάλων, αφετέρου γέννησαν μοναδικά έργα, όπως τις “Απόψεις των κήπων της Βίλας των Μεδίκων” και το πορτρέτο του Πάπα Ιννοκέντιου Ι´.
Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, η «Μεγάλη Περιοδεία» (The Grand Tour) των Ευρωπαίων περιηγητών σε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου άφησε σημαντική παρακαταθήκη, εξαιρετικά δείγματα τοπιογραφίας και προσωπογραφίας. Ενώ αξίζει να σημειωθεί για την ιστορία ότι οι αριστοκρατικής καταγωγής, προνομιούχοι και εύποροι νέοι της Ευρώπης του 17ου -19ου αιώνα πρωταγωνίστησαν σε μια τάση, σύμφωνα με την οποία ταξίδευαν, περιηγούνταν στην ήπειρο, συνήθως από Βορρά προς Νότο, αναζητώντας πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εμπειρίες ως κοινωνικά και γνωστικά εφόδια για να διευρύνουν τους ορίζοντές τους κυριολεκτικά και μεταφορικά να ολοκληρωθούν ως προσωπικότητες.
Αυτή η εθιμική πρακτική περάσματος προς την πολιτιστική ωριμότητα των νεαρών κυρίως Βρετανών, έμεινε γνωστή στην ιστορία ως Grand Tour. Μάλιστα ο όρος ‘tour’ αντικατέστησε το ‘travel’ ή ‘journey’, καθώς κατέφερνε να περιγράψει επαρκέστερα την ιδιόμορφη φύση αυτού του διευρυμένου χωρικά και χρονικά ταξιδιού, με αφετηρία και άφιξη στο ίδιο μέρος. Άλλωστε και η λέξη τουρίστας αν και πρωτοεμφανίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα, της έμελλε να καθιερωθεί έναν περίπου αιώνα αργότερα, με τα πρώτα οργανωμένα ταξίδια από το γραφείο του Thomas Cook το 1845.
Και για να μιλήσουμε με εγχώρια πολιτιστικά δεδομένα αξίζει να σταθούμε στο ταξίδι-σταθμό στην ελληνική ζωγραφική, εκείνο του Νικηφόρου Λύτρα και του Νικόλα Γύζη στη Μικρά Ασία το καλοκαίρι του 1873.
Στον 20ό αιώνα, σε μια προσπάθεια να διερευνήσουν το εξωτικό στοιχείο, οι μοντερνιστές καλλιτέχνες στράφηκαν προς προορισμούς, εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου όπως ο Henri Matisse στο Μαρόκο (1912 και 1913) και του Paul Klee στην Τυνησία (1914) και στην Αίγυπτο (1928), όπου τα χρώματα των τόπων εισέβαλαν ατόφια στις παλέτες και τους καμβάδες τους.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, το οκτάμηνο ταξίδι των νεαρών Robert Rauschenberg και Cy Twombly στην Ιταλία και στο Μαρόκο ήταν τόσο καθοριστικό που θεωρείται πως άλλαξε τον ρου της ιστορίας της τέχνης.
Ενώ φτάνοντας στην εποχή του μαζικού τουρισμού, στο σήμερα, το επιμορφωτικό ταξίδι του καλλιτέχνη έχει αποκτήσει άλλο χαρακτήρα και μορφές. Μέσα από πολυάριθμα και πολυποίκιλα προγράμματα φιλοξενίας, τα γνωστά μας ως residencies και, σε μεγάλο βαθμό, έγινε ψηφιακό. Το διαδίκτυο και τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα εκμηδένισαν τις αποστάσεις αλλάζοντας τα δεδομένα του ταξιδιού και οι χρόνοι των ταξιδιών συρρικνώθηκαν και συμπυκνώθηκαν, απλώθηκαν σε πολλές εμπειρίες.
Μια τρέχουσα έκθεση αφιερωμένη στις ταξιδιωτικές “εντυπώσεις”
Αντλώντας έμπνευση από το βιβλίο Χειμερινές σημειώσεις πάνω σε καλοκαιρινές εντυπώσεις (1863) του Fyodor Dostoevsky και την ποιητική του ταξιδιού, ο ζωφράφος Δήμος Κηπουρός μεταφέρει στον καμβά τις εντυπώσεις του από τέσσερα ταξίδια που πραγματοποίησε σε ευρωπαϊκές πόλεις την τελευταία διετία: Ρώμη (Απρίλιος 2022), Μαδρίτη και Τολέδο (Σεπτέμβριος 2022), Παρίσι (Απρίλιος 2023), Λονδίνο (Αύγουστος 2023).
Με συνταξιδιώτισσα τη σύντροφό του, την οποία βλέπουμε πρωταγωνιστεί σε πολλούς πίνακες, ο Κηπουρός δημιουργεί ένα προσωπικό ημερολόγιο με το οποίο καταγράφει τις ταξιδιωτικές τους εμπειρίες. Η έκθεση μοιάζει με ένα ιδιότυπο, εικαστικό άλμπουμ με τις αναμνηστικές φωτογραφίες που τράβηξε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών, αναδιαμορφωμένες με την ζωγραφική λειτουργεί ως αφηγηματική αναπαράσταση της καθημερινής βιωμένης εμπειρίας αλλά και ως εργαλείο διαχρονικότητας.
Eικαστικές ταξιδιωτικές εντυπώσεις
Ο Κηπουρός καταγράφει τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις χωρίς νοσταλγία ή συναισθηματισμό αλλά ως flaneur, εφαρμόζοντας στην πράξη την ιδέα της φαινομενικά άσκοπης αλλά πολιτιστικά μιλώντας απόλυτα ουσιαστικής μητροπολιτικής περιπλάνησης. Ένα μεγάλο μέρος των ταξιδιωτικών εντυπώσεων του Κηπουρού αφορά τις επισκέψεις του ζευγαριού, σε φημισμένα ευρωπαϊκά μουσεία, όπως είναι το Λούβρο, το Πράδο και το Πομπιντού.
Ενώ με τη Νίκη της Σαμοθράκης (τρεις εκδοχές, 2023) και τους Επισκέπτες (δύο εκδοχές, 2023) ο ζωγράφος μεταφέρει την εμπειρία θέασης δύο αριστουργημάτων της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής που στεγάζονται στο Λούβρο. Στην περίπτωση του Κηπουρού οι επισκέπτες θαυμάζουν πίνακες, με αποτέλεσμα ο χρόνος της εικόνας να συγχωνεύεται με τον χρόνο του θεατή, των τουριστών και κυρίως των ταξιδιωτών.
Η αίθουσα τέχνης Τεχνοχώρος παρουσιάζει την ατομική έκθεση του Δήμου Κηπουρού υπό τον τίτλο «Ταξιδιωτικές εντυπώσεις» αρχής γενομένης από την Τετάρτη 10 Απριλίου 17:30-22:30, με διάρκεια έκθεσης έως την Μ. Παρασκευή 3 Μαΐου 2024.
