Αν και μοιάζει παράδοξο, υπάρχουν τα πατροπαράδοτα έθιμα και τα έθιμα και οι συνήθειες που συχνά γνωρίζουν μόνο οι ντόπιοι. Τα έθιμα που μοιάζουν περισσότερο σαν μια αυθόρμητη συνήθεια που επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο ή με τοπικές δοξασίες που αποτελούν “τόπο” κοινό για τους ντόπιους, οι οποίοι όταν τις δουν, μπορούν να τις “διαβάσουν”, να τις αναγνωρίσουν.
Ένα μάτσο νοματαίοι που μπαίνουν βραδιάτικα σε έναν ανοιχτό φούρνο, μια γλυκιά τηνιακή τυρόπιτα που βγαίνει από μια τσέπη σε αλουμινόχαρτο και μερικές ομπρέλες που οι άνθρωποι παίρνουν μαζί τους χωρίς ίχνος συννεφιάς, μπορεί να μη σημαίνουν τίποτα ιδαίτερο για τους περισσότερους.
Σημαίνουν όμως για τους Τηνιακούς, όπως και η γράφουσα και μας συνδέουν βαθιά με τις ρίζες του τόπου, της ζωής και του συναισθήματός μας.
Τα Λαζαράκια
Τα λαζαράκια είναι στην ουσία ένα κυκλαδίτικο έθιμο, ίσως από τα πιο “γλυκά” σχεδόν όμως ξεχασμένο. Στην Τήνο όμως το έθιμο που τείνει να ατονήσει, επιβιώνει ελπιδοφόρα. Σύμφωνα με το έθιμο, τα παιδάκια λένε τα κάλαντα του Πάσχα ή αλλιώς το τραγουδάκι του Λαζάρου κρατώντας καλαθάκια στολισμένα με λουλούδια που τα γεμίζουν περνώντας από σπίτι σε σπίτι με τα λαζαράκια.
Πρόκειται, φυσικά, για τα γλυκά ψωμάκια που μοιάζουν με φασκιώμενες κούκλες ή με ζυμαρένια ανθρωπάκια, που έχουν τυλιγμένα τα χέρια από κορδόνια ζύμης, ενώ τα μάτια τους είναι σταφίδες ή μοσχοκάρφια, επαναφέροντας έτσι την “μαγεία” της νησιώτικης παράδοσης.
Μιας και το έθιμο το Σαββάτο του Λαζάρου η νηστεία καλά κρατεί, η ζύμη είναι νηστίσιμη και νοστιμίζει με ζάχαρη, κανέλες, γαρίφαλα, γλυκάνισο και σταφίδες. Η βάση της ουσίας του εθίμου που σχετίζεται με την τροφή, τον κόπο του ανθρώπου και την έκκληση για μια καλή σοδειά γίνεται κατανοητή μέσα σε ένα περιβάλλον λιγότερο βιομηχανοποιημένο, σε μια τροφή που η δημιουργία της δεν απέχει τόσο από το “σπίτι”.
Τα φρεσκοκομμένα αγριολούλουδα του τόπου, τα καλαθάκια πλεγμένα στο χέρι στα λιλιπούτεια παραδοσιακά εργαστήρια καλαθοπλεκτικής στα στενοσόκακα του χωριού του Βωλάξ και τα φρεσκοψημένα λαζαράκια ευωδιάζουν το σπίτι και είναι μας.
Μια ομπρέλα στο χέρι χωρίς συννεφιά
Την Μεγάλη Παρασκευή, την πιο “δύσκολη” ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας οι συμβολικές συνήθειες στο νησί της Τήνου είναι πολλές. Ξεκινούν το πρώι και κρατούν έως το βράδυ. Την Μεγάλη Παρασκευή είναι πολύ πιθανό να ξεκινήσετε την ημέρα σας βλέποντας ανθρώπους να κρατούν κλειστές ομπρέλες ακόμα και αν στον ουρανό υπάρχουν μόνο λίγα αραία σύννεφα.
Μιλώντας για ένα νησί στο οποίο υπήρχαν χρονιές που οι τοπικοί καλλιεργητές παρακαλούσαν να βρέξει, είναι μια εικόνα που μοιάζει φαινομενικά παράδοξη. Η συμβολική αυτή κίνηση όμως στο λεγόμενο και ως “νησί της Παναγίας” έχει το δικό της νόημα καθώς υπάρχουν εκείνοι που πιστεύουν πως πάντα εκείνη την ημέρα θα βρέχει, τα δάκρυα της Παναγίας για τον Χριστό.
Από επιτάφιο σε επιτάφιο
Άλλη μια συνήθεια της Μεγάλης Παρασκευής είναι ένα ιδιόμορφο οδοιπορικό μαζί με αγαπημένα πρόσωπα για το προσκύνημα των Επιταφίων μετά το μεσημεριανό φαγητό και ο ελληνικός καφές στον καφενέ του τελευταίου χωριού – προορισμό.
Ο αριθμός από τις εκκλησίες αλλά και τα ξωκλήσια που στολίζουν Επιτάφιο στο νησί είναι μεγάλος. Και καθώς κάθε εκκλησία συναγωνίζεται άτυπα για τον πιο καλαίσθητο στολισμό με λουλούδια, έτσι η συνήθεια κατέληξε να γίνεται συζήτηση για το ποιος Επιτάφιος ήταν αυτή την χρονιά πιο όμορφος.
Είτε με τα πόδια από εκκλησία σε εκκλησία στη Χώρα, είτε από χωριό σε χωριό, το προσκύνημα σε όσο το δυνατό περισσότερους επιταφίους μοιάζει για πολλούς με ευλογία και συνδέει τη θρησκευτική κατάνυξη με τη λατρεία για έναν τόπο.
Ο βραδινός ξυλόφουρνος… της Μεγάλης Παρασκευής
Μια ακόμα συνήθεια σχετίζεται με ένα από τα πιο γνωστά, ιδιαίτερα και σημαντικά έθιμα της Τήνου, την περιφορά του επιταφίου που κυριολεκτικά μπαίνει στην θάλασσα στην παραλία Καλάμια στη Χώρα.
Εκεί, ανάμεσα στα φουσκωτά και τις τράτες, που πετούν κόκκινες φωτοβολίδες, απέναντι από τον φλεγόμενο σταυρό ο οποίος στήνεται την ίδια μέρα στο ψηλότερο σημείο ενός μεγάλο βράχου που βρίσκεται στη θάλασσα αλλά και ψαλμωδιών.
Στην ουσία, η άτυπη αυτή συνήθεια πρόκειται για ένα “έθιμο μέσα στο έθιμο” και έχει να κάνει αφενός με την πιο “δύσκολη” ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας και αφετέρου με την πιο δύσκολη ημέρα της νηστείας.
Σε αυτή, πατροπαράδοτα δεν τρώνε ούτε και λάδι, μιας νηστείας που για ορισμένους έχει διαρκέσει 40 ολόκληρες ημέρες, κάνοντας τους έτσι να προσδοκούν την Ανάσταση, καθώς το αμέσως επόμενο στάδιο της είναι το πλούσιο πασχαλινό τραπέζι, τα μαζώματα, οι χοροί, τα γλέντια και η χαρά.
Στον αρχή λοιπόν του μικρού αλλά κομβικού στενού της Κοντογιώργη υπάρχει ένας ξυλόφουρνος που βρίσκεται εκεί από το 1875. Και καθώς το έθιμο του Επιταφίου που μπαίνει στην θάλασσα εξελίσσεται και οι άνθρωποι τον ακολουθούν ως την πρώτη παραλία της Χώρας, τα Κιόνια, ορισμένοι ξεμακραίνουν, κόβουν δρόμο από αυτό το στένο και σπεύδουν για τον ανοιχτό βραδιάτικα ξυλόφουρνο.
Σύμφωνα με το άτυπο έθιμο αγοράζουν ένα ζεστό καρβέλι ψωμί που μόλις έχει ξεφουρνιστεί και το μοιράζονται περπατώντας παράλληλα έως την παραλία.
Και η πρώτη τηνιακή τυρόπιτα
Και αν το ζεστό καρβέλι μοιάζει με την τελευταία ένδειξη λιγούρας πριν την Ανάσταση, θα σας διαψεύσουμε.
Σύμφωνα με μία ακόμα συνήθεια λίγο πριν ορισμένοι πάνε στην εκκλήσία για να αναστήσουν, δεν παραλέιπουν να βάλουν μια τηνιακή τυρόπιτα, το πασχαλινό γλυκό της Τήνου που “τσιμπιέται”με οδοντογλυφίδα ή με τα δάχτυλα για τους μερακλήδες, μέσα σε κομματάκι αλουμινοχάρτο αλλά και μέσα στην τσέπη του μπουφάν ή του πλατό ώστε να είναι η πρώτη γεύση μετά τη νηστεία και την Ανάσταση στο άκουσμα του Δεύτε Λάβατε Φως.
Και του Χρόνου!
