Η κοζανίτικη Αποκριά δεν μοιάζει απλά με κάποιο έθιμο που αναβιώνει στις μέρες μας. Μοιάζει περισσότερο με ό,τι πιο κοντινό μπορούμε να φανταστούμε κάτω από τον τίτλο “διονυσιακή γιορτή”… στις μέρες μας.
Αν και η πόλη ιστορικά έχει περάσει ποικίλες δυσκολίες, της οθωμανικής περιόδου και των πολέμων συμπεριλαμβανομένων, αυτή η ένθερμη, αλλιώτικη γιορτή, το εορταστικό δωδεκαήμερο επιστρέφει κάθε χρόνο και βρίσκει τον “τόπο” της στην Κοζάνη, ανάμεσα στους ανθρώπους, στους κατοίκους της πόλης εδώ και τρεις αιώνες.
Μια αποκριάτικη γιορτή με θέρμη
Γύρω από μερικά σωζόμενα πετρόχτιστα αρχοντικά αλλά και στους δρόμους της νέας πόλης όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, ξεχύνεται αυτές τις ημέρες η κοζανίτικη Αποκριά.
Μια γιορτή που φιλοξενεί στην καρδιά της, κάθε μύστη που μετά από ένα πιθανό αρχικό σοκ μπορεί να αφεθεί στα τραγούδια, τα «ξινέτροπα ή σκωπτικά», με τους προκλητικούς στίχους, στη θέρμη από τις αναμμένες φωτιές και τη ζεστασιά από το κιχί, την τοπική στριφτή τυρόπιτα που τρώγεται στο χέρι ζεστή επί τόπου.
Μιλάμε για μια γιορτή όπου οι άνθρωποι, αυθόρμητα δημιουργούν κύκλους χορεύοντας και τραγουδώντας εκστατικοί και πιασμένοι χέρι χέρι, επαναλαμαβάνοντας και τραγουδώντας ρυθμικά και παράλληλα χτυπώντας τα χέρια στίχους με έντονο το στοιχείο της αθυροστωμίας και των σεξουαλικών υπονοούμενων που ξεκινούν από τους λεγόμενους και ως γέροντες του Φανού.
Από το κιχί έως τα ξινέτροπα
Οι ίδιοι οι φανοί της Κοζάνης ετοιμάζονται για το γλέντι από τους κατοίκους και ανάβουν σε όλη την πόλη γύρω στις 8 το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς.
Το κρασί ρέει άφθονο παρέα με τα «κιχί», κάνοντας τους ανθρώπους να χορεύουν με βήματα ρυθμικά που γίνονται σιγά σιγά πηγαία και ότι όποιο κρύο της εποχής να εξαφανίζεται στη θέρμη των στιγμών.
Aρχικά λέγονται τα λεγόμενα τραγούδια της αγάπης και του έρωτα ενώ αργότερα καθώς το βράδυ προχωρά λέγονται τα πιο τολμηρά, τα πιο αθυρόσταομα εκείνα που ονομάζονται «ξινέντροπα» που θεωρούνται το αποκορύφωμα των αποκριάτικων εκδηλώσεων στην Κοζάνη.
Ο κορυφαίος αρχιτραγουδιστής της γειτονιάς που ξέρει όλους τους στίχους των τραγουδιών, ενώ το τραγούδι με τις φωνές των κατοίκων μαζί εκείνες με των επισκεπτών ενώνονται με τον χορό υπό των δυνατών ήχων των πνευστών και των χάλκινων γύρω από τη φωτιά.
Το μεσημέρι της Κυριακής της Αποκριάς γίνεται και η παρέλαση των αρμάτων που έχουν ετοιμάσει με έντονα τα στοιχεία της κοινωνικής και της πολιτικής σάτιρας. Το έναυσμα της γιορτής ξεκινά με το άναμμα του φανού στην κεντρική πλατεία και με τον γνωστό αποκριάτικο σκοπό το περίφημο «έντεκα».
