Το παρελθόν και το παρόν
Δεν χωράει αμφισβήτηση: το Ξινόμαυρο είναι το χαρακτηριστικό κρασοστάφυλο της Μακεδονίας, του τόπου που μετρά τουλάχιστον 7.000 χρόνια οινικής παράδοσης. Η αρχαία και δύστροπη στην καλλιέργειά της ποικιλία χρωστά το όνομά της στους αμπελουργούς που έβρισκαν τα σταφύλια της «ξινά» και «μαύρα». Σταθμός στην πορεία της στο χρόνο στάθηκε το 1898, η χρονιά που η φυλλοξήρα χτύπησε ένα αμπέλι στην Πυλαία Θεσσαλονίκης, για να «ξεπαστρέψει» στη συνέχεια σχεδόν όλο το βορειοελλαδίτικο αμπελώνα – μόνο το Αμύνταιο γλίτωσε από αυτή την καταστροφή.
Όμως το τέλος δεν είχε έρθει: το 1960 ξεκίνησαν οι επαναφυτεύσεις του Ξινόμαυρου, σε μια προσπάθεια να ξαναζωντανέψει η αμπελοκαλλιέργεια στην οποία συνέβαλε καταλυτικά η μεγάλη κυρία του ελληνικού κρασιού Σταυρούλα Κουράκου-Δραγώνα, ενώ τα πράγματα άλλαξαν καθοριστικά όταν οκτώ χρόνια αργότερα, ο Γιάννης Μπουτάρης πήρε 520 στρέμματα στο Γιαννακοχώρι Νάουσας, γεμάτα άγρια δέντρα και θάμνους, και τα μεταμόρφωσε σε αμπελώνα καλλιεργώντας Ξινόμαυρο.
Η οριστική και επίσημη αναγνώριση από την πολιτεία ήρθε με νομοθετική κατοχύρωση των αμπελουργικών ζωνών Ονομασίας Προέλευσης τη δεκαετία του 1970. Το πιο όμορφο κεφάλαιο στην ιστορία του Ξινόμαυρου μόλις είχε ξεκινήσει.
Οι ΠΟΠ ζώνες του Ξινόμαυρου
Σήμερα, το πολυμορφικό Ξινόμαυρο το συναντάμε σε τέσσερις ζώνες Ονομασίες Προέλευσης, ως μονοποικιλιακό στην ΠΟΠ Νάουσα και στην ΠΟΠ Αμύνταιο, ενώ σε συνδυασμό με τη Νεγκόσκα το βρίσκουμε στην ΠΟΠ Γουμένισσα. Στην ΠΟΠ Ραψάνη, πάλι, μπλεντάρεται με τις ποικιλίες Κρασάτο και Σταυρωτό. Η δημοφιλής βορειοελλαδίτικη ποικιλία καλλιεργείται σε μικρότερες ζώνες στον Βελβεντό, στην Επανωμή, τη Σιάτιστα και, τελευταία, νοτιότερα, στη Φθιώτιδα, ενώ δεν λείπουν οι παραγωγοί που πειραματίζονται μαζί της και στο εξωτερικό, διευρύνοντας τη διεθνή της φήμη.
Μα γιατί αγαπάμε τόσο το Ξινόμαυρο;
Οι φανατικοί του φίλοι συχνά υποστηρίζουν ότι αποτελεί την ελληνική απάντηση στο Nebbiolo, τη σπουδαία ποικιλία του Πιεμόντε. Ποιος μπορεί να τους αδικήσει άλλωστε; Με το απίστευτο ρουμπινί χρώμα του, τον αρωματικό του πλούτο που κρύβει από ντομάτα και πολτό ελιάς, μέχρι φρούτα του δάσους και καπνό, την υψηλή οξύτητα, το γεμάτο σώμα, την πλούσια, μαλακή γεύση, τις άγριες τανίνες και τις σημαντικές δυνατότητες παλαίωσης, ανταγωνίζεται επάξια τον Ιταλό «αντίπαλο». Κι αυτά στην ερυθρή εκδοχή του. Γιατί το Ξινόμαυρο είναι μια είναι πολυδύναμη ποικιλία, η οποία μπορεί να μας δώσει πολλά και διαφορετικά κρασιά, πέρα από τα αισθησιακά κόκκινα του κλασικού στυλ.
Μοντέρνα ερυθρά φρουτώδη Ξινόμαυρα, με λιγότερο επιθετικές τανίνες, που θυμίζουν Pinot Noir, τραγανά ροζέ με χαρακτηριστικά αρώματα φράουλας, λευκά blanc de noirs, ξηρά αφρώδη ή γλυκά κρασιά, αλλά και αποστάγματα. Κι επειδή ο πιο όμορφος τρόπος να ανακαλύψει κανείς το Ξινόμαυρο είναι να ταξιδέψει και να το δοκιμάσει στους τόπους παραγωγής του, παρακάτω ακολουθούν οι απαραίτητες «συστάσεις» για τα μαγικά terroirs του Αμύνταιου και της Νάουσας.
Το ταξίδι της ανακάλυψης
Αμύνταιο
Στη νοτιοανατολική άκρη της Φλώρινας, η αμπελουργική ζώνη του Αμύνταιου μοιάζει με γη των παραμυθιών και το ομώνυμο χωριό θεωρείται ένα από τα πιο γραφικά της Μακεδονίας, ενώ αποτελεί τον ιδανικό προορισμό για τους λάτρεις του wine tasting hopping, ειδικά για αυτούς που έχουν στην καρδιά τους το Ξινόμαυρο.
Η περιοχή είναι αφιερωμένη σε αυτή την ποικιλία ενώ η ΠΟΠ Αμύνταιο είναι η μόνη σε όλη την Ελλάδα που εκτός από ερυθρά παράγει και ροζέ κρασιά, ήσυχα ή αφρώδη. Εδώ βρίσκουμε και λευκά κρασιά από Ξινόμαυρο (blanc de noirs), τα οποία όμως δεν μπορούν να φέρουν την ονομασία προέλευσης.
Στο Κτήμα Άλφα
Η περιπλάνηση στα οινοποιεία ξεκινά από το Κτήμα Άλφα το οποίο ιδρύθηκε το 1997 από τον αμπελουργό Μάκη Μαυρίδη και τον χημικό-οινολόγο Άγγελο Ιατρίδη. Η ξενάγηση περιλαμβάνει «μύηση» στην παραγωγή των κρασιών, αλλά και γευσιγνωσία εκλεκτών ετικετών του κτήματος, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα tailor made ξεναγήσεων. Σε ό,τι αφορά το Ξινόμαυρο, το οινοποιείο ξεχωρίζει για τα μονοποικιλιακά Ξινόμαυρο single vineyard Σκαντζόχοιρος, Οικοσύστημα Ξινόμαυρο Reserve Vieilles Vignes Single Block Μπάρμπα Γιάννης και το ροζέ single vineyard Σκαντζόχοιρος, από 100% Ξινόμαυρο. Το Κτήμα Άλφα είναι επισκέψιμο και λειτουργεί καθημερινά, ενώ για τα Σαββατοκύριακα απαιτείται εκ των προτέρων συνεννόηση και ραντεβού.
Στο Κτήμα Καρανίκα
Ένα ακόμα οινοποιείο που πρέπει να επισκεφτείτε είναι το Κτήμα Καρανίκα του Laurens M. Hartman-Karanika και της Annette van Kampen, στο οποίο ακολουθούν τη δική τους οινοποιητική φιλοσοφία που βασίζεται στη βιοδυναμική και οργανική καλλιέργεια. Από το Ξινόμαυρο (με προσθήκη Ασύρτικου) παράγουν με την παραδοσιακή μέθοδο (méthode traditionelle) τα εξαιρετικά αφρώδη Cuvée Spéciale και Cuvée Rosé. Οι ξεναγήσεις γίνονται κατόπιν συνεννόησης μιας ημέρας νωρίτερα.
Στον Αγροτικό συνεταιρισμό Αμυνταίου
Εξίσου ενδιαφέρον είναι το επισκέψιμο (κατόπιν ραντεβού) οινοποιείο του αγροτικού συνεταιρισμού Αμύνταιου Amyntas Wines. Εδώ θα δοκιμάσετε το Αμύντας Αφρώδης Οίνος Λευκός Ξηρός (blanc de noirs), το Αμύνταιον Ροζέ Αφρώδη Ξηρό (sec) και το Αμύνταιον Ροζέ Αφρώδη Ημίξηρο (demi-sec), τα οποία παράγονται από 100% Ξινόμαυρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ιστορία του αγροτικού συνεταιρισμού Αμύντας, που σήμερα περιλαμβάνει αμπελουργούς, ξεκίνησε το 1971.
Στο κτήμα Βεγορίτης
Στο παλαιότερο αμπελοτόπι του Άγιου Παντελεήμονα στο Αμύνταιο θα βρείτε το Κτήμα Βεγορίτις του Χρήστου Μπόσκου και του αμπελουργού Χαράλαμπου Μπόσκου στο οποίο θα δοκιμάσατε το Xinomavro ΠΟΠ Αμύνταιο (το οινοποιείο είναι επισκέψιμο Δευτέρα-Σάββατο, 10:00-16:00, και τις Κυριακές κατόπιν συνεννόησης), ενώ κοντά στο Ξινό Νερό θα συναντήσετε το Κτήμα Δημόπουλος που από την ερυθρή ποικιλία παράγει το Rosé Ξινόμαυρο και το Ξινόμαυρο Reserve ΠΟΠ Αμύνταιο, το οποίο ωριμάζει σε δρύινα βαρέλια (επισκέψεις 10:00-17:00, κατόπιν ραντεβού).
Στα σκαριά βρίσκεται ο επισκέψιμος χώρος που ετοιμάζει ο Στέλλιος Μπουτάρης από το κτήμα Κυρ-Γιάννη – εδώ άλλωστε, στον άγιο Παντελεήμονα και σε ύψος 700 μ., βρίσκεται η περίφημη Σαμαρόπετρα, ο ιδιόκτητος αμπελώνας 150 στρεμμάτων του Κτήματος. Μέχρι τότε, αξίζει να δοκιμάσετε στα εστιατόρια της περιοχής τις δυο ΠΟΠ ετικέτες από 100% Ξινόμαυρο, το ροζέ L’ Esprit du Lac και το ερυθρό Καλή Ρίζα.
*
Πως θα πάτε, που θα μείνετε και που θα φάτε στο Αμύνταιο
To ταξίδι για το Αμύνταιο είναι εύκολο με το αυτοκίνητο, καθώς το οδικό δίκτυο έχει βελτιωθεί πολύ και προσφέρεται για road trips. Εναλλακτικά, για να μειώσετε το χρόνο οδήγησης, θα φτάσετε αεροπορικώς στη Θεσσαλονίκη και θα νοικιάσετε αυτοκίνητο για να κινηθείτε προς Φλώρινα.
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες προτάσεις διαμονής στην περιοχή είναι το ξενοδοχείο The Lynx Mountain Resort, ενώ τις εποχές που δεν έχει χιόνι μπορείτε να απολαύσετε την απίστευτη φύση κάνοντας πεζοπορία, ορειβασία, ορεινό τρέξιμο ή ορεινή ποδηλασία και ιππασία.
Το καλό φαγητό είναι το αγαπημένο σπορ πολλών εστιατορίων της περιοχής, αλλά για πραγματικά μαθήματα υψηλής γαστρονομίας θα πάτε στην «Ταβέρνα του Θωμά» στο Σκλήθρο και στο εστιατόριο «Κοντοσώρου» στο Ξινό Νερό.
Νάουσα
Το οινικό ταξίδι στη Νάουσα, το μεγαλύτερο ορεινό αστικό κέντρο της χώρας, περιλαμβάνει πέρα από τη γνωριμία με το κρασί και ένα αντάμωμα με την ιστορία. Η περιοχή φιλοξενεί 22 οινοποιεία, τα οποία εργάζονται ακούραστα για να διατηρήσουν την παρακαταθήκη που τους άφησε ο θεός Διόνυσος, ενώ και εδώ θα φτάσετε οδικώς.
Η μεγάλη διαφοροποίηση εδαφών, αλλά και των κλιματικών συνθηκών χαρίζει στα ντόπια κρασιά από Ξινόμαυρο πολλές εκφράσεις (οπότε ετοιμαστείτε για μεγάλες συγκινήσεις), ενώ η ΠΟΠ Νάουσα σύμφωνα με τους ειδικούς αποτελεί την πληρέστερα αμπελουργικά ερευνημένη ζώνη στην Ελλάδα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι μπορούμε να ελπίζουμε στο να προκύψουν από εδώ μεγάλα κόκκινα κρασιά αντάξια ενός μύθου.
Στο Κτήμα Κυρ- Γιάννη
Το μεγαλύτερο οινοποιείο στη Νάουσα είναι αναμφισβήτητα το Κτήμα Κυρ-Γιάννη, στο Γιαννακοχώρι, που συνεχίζει τη μακρά οικογενειακή παράδοση. Η ιστορία του ξεκίνησε το 1997 από τον Γιάννη Μπουτάρη και σήμερα στο τιμόνι καθοδηγώντας την επιτυχημένη του πορεία βρίσκεται ο Στέλλιος Μπουτάρης. Η επίσκεψη περιλαμβάνει μια λεπτομερή ξενάγηση στις εγκαταστάσεις και στους αμπελώνες, γνωριμία με τον εμβληματικό πύργο Κούλα, αλλά και γευστική δοκιμή κρασιών τόσο από τη Νάουσα όσο και από το Αμύνταιο (πακέτα από 3 έως 12 ετικέτες). Θα δοκιμάσετε οπωσδήποτε την ΠΟΠ Νάουσα Ράμνιστα, αλλά και τον Διάπορο, ένα μπλεντ όπου το Ξινόμαυρο «παντρεύεται» επιτυχημένα με Syrah. Extra tip: Στο οινοποιείο λειτουργεί εστιατόριο που επιμελείται η βραβευμένη σεφ Κυριακή Φωτοπούλου.
Στο οινοποιείο Δαλαμάρα
Ο πρώτος αμπελώνας στη ζώνη της Νάουσας φυτεύτηκε στα μέσα του προηγούμενου αιώνα από την οικογένεια Δαλαμάρα, η οποία από τότε δεν έχει σταματήσει να ασχολείται με το κρασί. Επικεφαλής του σήμερα είναι ο Κωνσταντίνος Δαλαμάρας, ένας ταλαντούχος οινοποιός με μεγάλη εμπειρία στη Γαλλία και την Ισπανία, που συγκαταλέγεται στα 30 ανερχόμενα ταλέντα του παγκόσμιου οινικού χώρου σύμφωνα με το περιοδικό «Wine & Spirits». Μας έχει χαρίσει ετικέτες όπως ο Παλιοκαλιάς, αλλά και η τυπική του Νάουσα. Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο κατόπιν ραντεβού.
Στο κτήμα Φουντή
Το μακρινό 1930 η οικογένεια Φουντή φύτεψε τον πρώτο της αμπελώνα στη Νέα Στράντζα, περίπου 4 χλμ. έξω από την πόλη της Νάουσας, ενώ το 1992 ο Νικόλαος Φουντής ίδρυσε το δικό του οινοποιείο. Την αγάπη του για το κρασί τη μετέδωσε ατόφια στις κόρες του, Γεωργία και Ελένη, οι οποίες εξέλιξαν την παρακαταθήκη τους και σήμερα στην αγορά κυκλοφορούν δύο Ξινόμαυρα, τη Ναουσαία και το Κτήμα Φουντή, και ένα blanc de noirs από 100% Ξινόμαυρο, τον Τρυγία. Για να δοκιμάσετε τις ετικέτες τους και να μάθετε την ιστορία τους, μπορείτε να επισκεφτείτε το οινοποιείο καθημερινά, αλλά και τα Σαββατοκύριακα, κατόπιν ραντεβού.
Στο κτήμα Κόκκινου
Το κτήμα Κόκκινου παράγει κρασιά από αρκετές τοπικές ποικιλίες, αλλά η μεγαλύτερη έμφαση δίνεται φυσικά στο Ξινόμαυρο. Η πρώτη εμφιάλωση για το Οινοποιείο Κόκκινος πραγματοποιήθηκε το 2009, από τον Σταύρο Κόκκινο, ενώ το σήμα του με τα τρία κοκοράκια αποτελεί φόρο τιμής στον πατέρα του, αλλά και στους τρεις γιους του.
Οι ιδιόκτητοι αμπελώνες βρίσκονται στη ζώνη ΠΟΠ της Νάουσας, στις περιοχές Παλιοκαλιά και Δαλαμάρι, ενώ παρά το γεγονός ότι το οινοποιείο είναι από τα νεότερα στην περιοχή, είναι πολύ προσεγμένο και φιλόξενο. Εδώ θα δοκιμάσετε το Κokkinos και το Paliokalias από 100% Ξινόμαυρο, αλλά και το ροζέ Pink Rooster.
Στο οινοποιείο Θυμιόπουλου
Αυτήν τη στιγμή εργασίες για να μπορεί να υποδεχτεί τους φανατικούς του φίλους μέσα στο 2024 κάνει το οινοποιείο Θυμιόπουλου, που υποστηρίζει την αειφόρο αμπελοκαλλιέργεια και την ελάχιστη παρέμβαση στη διαδικασία οινοποίησης. Από το συγκεκριμένο οινοποιείο, κοινό και κριτικοί έχουν ξεχωρίσει το ΠΟΠ Νάουσα Γη και Ουρανός, το ροζέ Rose de Xinomavro από 100% Ξινόμαυρο, ενώ μεγάλες συγκινήσεις μάς έχουν χαρίσει ο Καϊάφας, η Βρανά Πέτρα και το Αυτόριζο.
Υπάρχουν διάφορες προτάσεις διαμονής, αλλά αν θέλετε να νιώσετε τη μαγεία μιας άλλης εποχής στην καρδιά της Νάουσας, ιδανική επιλογή αποτελεί boutique ξενοδοχείο και εστιατόριο Palea Poli, στην αυλή του οποίου μπορείτε να απολαύσετε το φαγητό σας δοκιμάζοντας όλες τις ετικέτες Ξινόμαυρου των τοπικών παραγωγών.
Οι ορκισμένοι foodies αξίζει να μετακινηθούν λίγο στο δρόμο προς το χιονοδρομικό κέντρο 3-5 Πηγάδια. Στο Αρκοχώρι, έξω από τη Νάουσα, το πολυβραβευμένο εστιατόριο «Χάραμα» του Στέφανου Λαφάρα σερβίρει παραδοσιακά πιάτα και κυνήγι, παρέα με επιλογές από το κελάρι του που φιλοξενεί μια ενδιαφέρουσα γκάμα παλαιωμένων Ξινόμαυρων.
Παράλληλα με το κρασί, η Νάουσα προσφέρει και άλλου είδους απολαύσεις. Μην παραλείψετε να κάνετε μια βόλτα στις παλιές γειτονιές (Αλώνια, Πουλιάνα και Μπατάνια), στο Άλσος Αγίου Νικολάου, το οποίο έχει ανακηρυχτεί σε τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, αλλά και να γίνετε ένα με το πλήθος κατά τη διάρκεια της Αποκριάς, παρακολουθώντας το μοναδικό παραδοσιακό δρώμενο Γενίτσαροι και Μπούλες.
*
το κείμενο δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του Wine Guru
