Τα βράχια είναι ευκολοδιάβατα. Στην αρχή. Μετά πρέπει να προσπαθήσεις λιγάκι για να χαράξεις πορεία ανάμεσά τους, να ανηφορίσεις και κάποια στιγμή να φτάσεις. Η θάλασσα είναι διαρκώς παρούσα στα αριστερά σου, αστράφτει στον πρωινό ήλιο.
Η είσοδος του σπηλαίου είναι εντυπωσιακή. Οπως και η οργάνωση του χώρου. Και σίγουρα δεν είναι αυτό που περίμενα ερχόμενη εδώ, στο πουθενά, έχοντας ακολουθήσει τη σήμανση κοντά στο παράλιο χωριό Κοιλάδα της Αργολίδας. Κυρίως, γιατί ξέρω, όπως και πολλοί από εμάς, ότι πολλά σημαντικά αξιοθέατα στη χώρα μας μένουν αναξιοποίητα, χωρίς να έχουν αναδειχθεί.
Κι όμως. Εδώ, η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδας, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013, έπιασε δουλειά. Και, μάλιστα, την έκανε πολύ καλά!
Τι κάνει το σπήλαιο αυτό μοναδικό;
Ο μεγάλος θόλος που με περιβάλλει είναι εντυπωσιακός και οι ειδικοί έχουν φτιάξει ξύλινους διαδρόμους με ενημερωτικές πινακίδες για να μπορείς να περιηγηθείς και να αντιληφθείς τι ακριβώς κάνει το σπήλαιο Φράγχθι ξεχωριστό. Έχει βάθος 150 μ. και πλάτος 45 μ. και η στέγη του έχει υποστεί κατακρήμνιση. Το ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας είναι 12,5 μ. -και όπως θα μάθω αργότερα, μπορείς να έρθεις ως εδώ με σκάφος και να δέσεις σε μια μικρή προβλήτα, ακριβώς από κάτω. Από εκεί η είσοδος απέχει μόλις 100 μ.
Αυτό, λοιπόν, που κάνει το απομονωμένο σπήλαιο και τη γύρω περιοχή ξεχωριστά είναι η συνεχής κατοίκηση του σημείου από την Παλαιολιθική εποχή μέχρι το τέλος της Νεολιθικής. Συγκεκριμένα, από την Ανώτερη Παλαιολιθική (μεταξύ 40-10.000 π.Χ.) και τη Μεσολιθική εποχή (9-7.000 π.Χ.), έως τη Νεολιθική (7 -3.000 π.Χ.). Η θέση αυτή ήταν ελκυστική για τους ανθρώπους, γιατί συνδύαζε την πεδιάδα, τα μικρά δάση και το ημιορεινό ανάγλυφο της περιοχής, μαζί με τη θάλασσα.
Με δυο λόγια, εδώ όχι μόνο ζούσαν, αλλά επεκτάθηκαν στη λεγόμενη «Παραλία», έφτιαξαν εργαλεία από λίθο αλλά και οψιανό -σκληρό ηφαιστειογενές υλικό που το συναντάμε μόνο στη Μήλο-, ταξίδεψαν σε γύρω μέρη του Νοτίου Αιγαίου, κατασκεύαζαν κοσμήματα, καλλιεργούσαν, ψάρευαν!
Υπάρχει και κάτι ακόμη, πολύ σημαντικό: Σε βάθος 7,5 μ., αποκαλύφθηκε ένας ανθρώπινος σκελετός που ανήκει σε άνδρα ηλικίας 25 ετών και χρονολογήθηκε το 8.500 π.Χ. Είχε δεχθεί θανατηφόρα χτυπήματα στο κεφάλι και ανακαλύφθηκε θαμμένος σε έναν ρηχό λάκκο, χωρίς κτερίσματα, σε «συνεσταλμένη στάση» -δηλαδή, με τα χέρια σταυρωτά πάνω στο στήθος. Ο σκελετός πρόσφερε πολύτιμες πληροφορίες για τις ταφικές συνήθειες της εποχής και είναι από τις πολύ λίγες καλά συντηρημένες ταφές της περιόδου αυτής που έχουν βρεθεί.
Καθώς ξεκουράζομαι στην είσοδο του σπηλαίου και περιεργάζομαι τα βράχια της σπηλιάς με τα δεκάδες διαφορετικά σχέδια και τις αποχρώσεις, με έκπληξη βλέπω κάποιους -«διαβασμένους» προφανώς- αλλοδαπούς να καταφθάνουν από το μονοπάτι, χωρίς ίχνος ιδρώτα στα πρόσωπά τους. Ανάμεσά τους και ένα ζευγάρι ηλικιωμένων Γερμανών που κρατούν βαρύ επαγγελματικό εξοπλισμό βίντεο. Θα ακολουθήσουν δύο νεαροί οι οποίοι, εκπαιδευμένοι στο bouldering, από ό,τι θα καταλάβω, ανεβαίνουν τρέχοντας -πετώντας θα έλεγα- επάνω στα συμπλέγματα των βράχων που γκρεμίστηκαν και δημιούργησαν το εντυπωσιακό στενόμακρο άνοιγμα ψηλά, στο βάθος της σπηλιάς. Έχουν διαβάσει ότι λίγο παραπάνω βρίσκεται μια λιμνούλα με υφάλμυρο νερό και θέλουν να τη δουν. Ωστόσο στην επιστροφή τους σχολιάζουν μεγαλόφωνα στα αγγλικά ότι ήταν πολύ μικρή και δεν άξιζε να τη φωτογραφίσουν -απαλλάσσοντας κι εμένα από τις ενοχές που δεν άντεξα να ανέβω ως εκεί…
Βήμα βήμα η ιστορία του σπηλαίου
-Στην Παλαιολιθική και Μεσολιθική περίοδο το σπήλαιο Φράγχθι χρησιμοποιήθηκε από μετακινούμενους πληθυσμούς που συνέλεγαν την τροφή τους απευθείας από τη φύση και κατασκεύαζαν εργαλεία από σκληρές και αιχμηρές πέτρες, όπως ο πυριτόλιθος και ο οψιανός. Στη Μεσολιθική μάλιστα, άρχισαν να κάνουν ταξίδια στη θάλασσα, να θάβουν τους νεκρούς τους και να ψαρεύουν πιο συστηματικά.
-Στη Νεολιθική περίοδο οι άνθρωποι βγήκαν και έξω από το σπήλαιο για να κατοικήσουν στα «Παραλία» που εκτείνονταν κατά μήκος της ακτογραμμής (σήμερα δεν υπάρχει λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας). Η κοινότητα που ζούσε στο σπήλαιο και στον εξωτερικό χώρο αποτελούνταν από γεωργούς και κτηνοτρόφους. Και μάλιστα είχαν επαφές με περιοχές του Νοτίου Αιγαίου -γεγονός που, όπως γράφει ο Γιώργος Πίττας σε άρθρο από την ξενάγησή του στο σπήλαιο, πυροδότησε τη συζήτηση για την πρώιμη ναυσιπλοϊα στο Αιγαίο.
Χρησιμοποιούσαν, επίσης, πολλά λίθινα εργαλεία και είχαν φτιάξει σπίτια με πατώματα από πατημένο πηλό και σοβατισμένους τοίχους. Καινοτομία της περιόδου ήταν η χρήση ψημένου πηλού, ώστε να δημιουργηθούν εδώλια και αγγεία. Όπως και σε προηγούμενες περιόδους, οι κάτοικοι της Νεολιθικής εποχής κατασκεύαζαν κοσμήματα με θαλάσσια κοχύλια και άλλα απλά υλικά.
Περί τo 3.000 π.Χ. ο ζωτικός χώρος της κοινότητας συρρικνώθηκε λόγω της πλημμύρας και των κατολισθήσεων. Το σπήλαιο σταδιακά εγκαταλείφθηκε.
Στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αι. χρησιμοποιήθηκε ως εποχικό ποιμνιοστάσιο.
+
Η ένταξη του σπηλαίου Φράγχθι στον διεθνή χάρτη της Παλαιολιθικής και της Μεσολιθικής και η επιστημονική ανάδειξή του οφείλονται στις ανασκαφές που έγιναν μεταξύ 1969-1979 από το Πανεπιστήμιο Ιντιάνα των ΗΠΑ, υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Μαζί με όλα τα άλλα, οι ειδικοί βρήκαν μια μοναδική ακολουθία ιχθυολογικών καταλοίπων 20.000 ετών.
Ευρήματα θα δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου. Εκτίθενται λίθινα και οστέινα εργαλεία, όστρεα και οστά ζώων και ψαριών, κοσμήματα από όστρεο, οστό και λίθο, τα πρώτα χειροποίητα νεολιθικά αγγεία από πηλό, καθώς και μια σειρά πήλινων ανθρωπόμορφων και ζωόμορφων ειδωλίων.
*Πηγές: οdysseus.culture, υλικό από την ΥΠΠΟΑ- Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας που μας παραχωρήθηκε.
**Οι φωτογραφίες είναι της Βάλυς Βαϊμάκη.
