Η παλιά ονομασία της Άμφισσας ήταν Σάλωνα. Και επειδή, φαντάζομαι αναρωτιέστε κι εσείς, όπως κι εγώ, από πού προήλθαν οι στίχοι: «Στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά και στο Χρισσό (κοντινό χωριό) κριάρια», ας δούμε τη συνέχειά τους: «Kαι στης Μαρίας την ποδιά σφάζονται παλικάρια. Μαρία Πενταγιώτισσα, μωρή δασκαλοπούλα, εσύ τα ΄καμες ούλα!».
H απάντηση βρίσκεται, λοιπόν, στο δημοτικό τραγούδι που μιλάει για τη θρυλική Μαρία από τους Πενταγιούς -εξ ου και Πενταγιώτισσα- που ζούσε στην ορεινή Φωκίδα επί Οθωνα. Ηταν γνωστή για την ομορφιά της, αλλά και για τη σκανδαλώδη ερωτική της ζωή και είχε εμπνεύσει συγγραφείς θεατρικών έργων, ταινιών και ποιημάτων -ένα από τα οποία έγραψε ο Κωστής Παλαμάς!
Το τραγούδι μάλιστα το χορεύουν και να το τραγουδούν (ψήνοντας αρειμανίως αρνιά στη σούβλα), στην ταινία Μαρία Πενταγιώτισσα, του 1957, με τους Αλίκη Βουγιουκλάκη, Ανδρέα Μπάρκουλη, Στέφανο Στρατηγό και άλλους.
Βόλτα στην πόλη
Για να γνωρίσετε την Αμφισσα, θα ξεκινήσετε από την κεντρική πλατεία Ησαΐα ανηφορίζοντας τον πεζόδρομο Σταλλού ως τον μητροπολιτικό ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, του 1859.
Αξίζει να μπείτε μέσα για να θαύμασετε τις τοιχογραφίες που φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς.
Πίσω από την εκκλησία υπάρχει το παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο και η κυκλική αίθουσα με τα ψηφιδωτά του 3ου-4ου μ.Χ. αιώνα.
Ανηφορίστε τον κεντρικό δρόμο (Ν. Γιαγτζή) με τα παλιά μαγαζάκια ως την πλατεία Κεχαγιά, όπου βρίσκεται το δημαρχείο και το Μεγάλο Καφενείο 1929. Ολόγυρα από την πλατεία και στους γύρω δρόμους θα δείτε νεοκλασικά σπίτια κτισμένα μετά το σεισμό του 1870 και μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Τα χαρακτηρίζουν τα παστέλ χρώματα, τα ακροκέραμα, τα περίτεχνα μπαλκόνια και τα θυρώματα. Εχουν θαυμάσιες αυλές με φοίνικες, εσπεριδοειδή, γιγάντιες τριανταφυλλιές και γιασεμιά. Σε ένα από αυτά στεγάζεται το ενδιαφέρον Αρχαιολογικό Μουσείο.
Η Χάρμαινα
Βρίσκεται στο ΒΔ τμήμα της πόλης και η περιήγηση στην παλιά αυτή γειτονιά με τα ερειπωμένα κτίρια και την ιδιαίτερη -λίγο μελαγχολική- ατμόσφαιρα έχει ενδιαφέρον. Την εποχή της Τουρκοκρατίας στη συνοικία της Χάρμαινας βρίσκονταν τα παλιά τομαράδικα, ή ταμπάκικα, δηλαδή τα βυρσοδεψεία της πόλης. Ηταν στεγασμένα σε κτίσματα φτιαγμένα με πλίνθους και ξύλα και στο εσωτερικό τους γινόταν η κατεργασία των δερμάτων με τις παλιές μεθόδους. Μάλιστα, ένα-δυο από αυτά λειτουργούν ως σήμερα χρησιμοποιώντας τους παραδοσιακούς τρόπους επεξεργασίας των δερμάτων. Αντίθετα από παλιά, δεν έχουν πλέον μεγάλη ζήτηση. Τα πουλούν κυρίως σε όσους κάνουν δερματόδετους τόμους βιβλίων.
Στην άκρη της συνοικίας βρίσκεται το Τουλασίδι, ένα από τα πιο παλιά και εντυπωσιακά αρχιτεκτονήματα της Χάρμαινας. Είναι πέτρινο, στηριγμένο σε δωρικούς κίονες και στο εσωτερικό του υπάρχει σκάφη από ξύλο ελιάς για το πλύσιμο των δερμάτων με το νερό της πηγής που υπάρχει εκεί. Η ονομασία του προέρχεται από τον «τολά» -δηλαδή το δέρμα που έχει χάσει το μαλλί του. Εκεί διοργανώνονται κατά καιρούς διάφορες εκδηλώσεις, συναυλίες και παραστάσεις.
+
Στην οδό Φαναρα 19 βρίσκεται ο πολυχώρος Χάρμαινα, του Ηλία Πότσιου. Ο χώρος είναι θαυμάσια διακοσμημένος, σερβίρουν καφέ, φαγητό και ποτό, πουλούν παραδοσιακά προϊόντα και ο ιδιοκτήτης θα σας δώσει πολλές πληροφορίες για την Αμφισσα και τη Χάρμαινα. Τηλ. 2265 301378.
Στο κάστρο των Σαλώνων
Από τη Χάρμαινα πολύ εύκολα θα φτάσετε στο κάστρο που δεσπόζει πάνω από τη πόλη, πνιγμένο στα πεύκα. Η θέα από την κορυφή του προς την Άμφισσα και τον απέραντο ελαιώνα της είναι απίστευτη.
Η ακρόπολη της Άμφισσας βρισκόταν στο σημείο αυτό σε όλες τις ιστορικές της περιόδους, γι’ αυτό και στα τείχη θα δείτε δόμηση αρχαιοελληνική, ρωμαϊκή και βυζαντινή, ενώ υπάρχουν και πελασγικοί ογκόλιθοι.
Στο εσωτερικό, ανάμεσα στα πεύκα, διακρίνονται λείψανα φραγκικής και βυζαντινής εκκλησίας, καθώς και ρωμαϊκού τεμένους. Διατηρούνται, επίσης, δύο στρογγυλοί πύργοι από τη βυζαντινή εποχή.
*Διαβάστε περισσότερα στο kastra.eu
Πάνω από τη Χάρμαινα και το κάστρο, ένας σύντομος ασφαλτόδρομος ανηφορίζει τον πευκώνα στους βορινούς λόφους της πόλης και σας οδηγεί στον κομψό ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Χρονολογείται από τις αρχές του 12ου αιώνα και οι κτισμένοι από κιτρινωπό πωρόλιθο τοίχοι του λάμπουν γεμάτοι θαυμάσια κεραμοπλαστικά διακοσμητικά, ανάμεσα στο οποία θα διακρίνετε και δύο ηλιακά ρολόγια. Είναι σταυροειδής με τρούλο, δικιόνιος, με μονόλοβα, δίλοβα και τρίλοβα παράθυρα.
Ο παραδοσιακός ελαιώνας και οι φημισμένες ελιές
Ο ελαιώνας είναι μέρος του Δελφικού Τοπίου με περισσότερες από 1,2 εκατομμύρια ελιές που εκτείνονται σε 55.000 στρέμματα. Εχει χαρακτηριστεί προστατευόμενο φυσικό μνημείο από την UNESCO και έχει κηρυχθεί ως Παραδοσιακός από την Ε.Ε.
Βρίσκεται μέσα σε ένα νοητό τρίγωνο με κορυφές την πόλη της Άμφισσας, τον ιστορικό χώρο των Δελφών και τον κόλπο της Ιτέας και έχει αναγνωριστεί ως ο αρχαιότερος συνεχόμενος και σε συνεχή λειτουργία ελαιώνας της Ελλάδας και των Βαλκανίων.
Η έναρξη της ελαιοκαλλιέργειας στην περιοχή υπολογίζεται στα 3000 χρόνια πριν, και πάνω από το 70% των δέντρων θεωρείται πως έχει ηλικία άνω των 150 ετών.
Η καλλιέργεια της ελιάς είναι βασική πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους και οι δύο πυρκαγιές, τον Αύγουστο του 2013 και τον Ιούλιο του 2022, δυστυχώς κατέστρεψαν πολλά ελαιόδεντρα τραυματίζοντας το τοπίο, την μοναδική φυσιογνωμία του φυσικού αυτού μνημείου και φυσικά την τοπική οικονομία.
Χαρακτηριστικός είναι ο παραδοσιακός τρόπος ποτίσματος του ελαιώνα μέσα από τα λεγόμενα «λαχίδια».
Οι ελιές Αμφισσας είναι οι πράσινες, οι τσακιστές και οι χαρακωτές πράσινες, οι μαύρες και οι ζαρωμένες (σταφιδάτες) μαύρες ή θρούμπες. Η λεγόμενη κονσερβολιά, που είναι η επιτραπέζια, μαύρη, χοντρή ελιά, είναι η πιο διαδεδομένη ποικιλία στην Ελλάδα. Εχει αναγνωριστεί ως Π.Ο.Π. από το 1996.
Το μάζεμα της βρώσιμης ελιάς γίνεται από τις αρχές Οκτωβρίου (ή και λίγο νωρίτερα) ως το τέλος Φεβρουαρίου σταδιακά, αρχίζοντας από τις πράσινες, τις ξανθές και στη συνέχεια τις μαύρες.
Από το παρθένο ελαιόλαδο οι παραγωγοί φτιάχνουν πάστα ελιάς και φυσικά σαπούνια.
+
Ελιές και διάφορα προϊόντα θα αγοράσετε στο Paraskevas Natural Olives (Τζαμάλα 12, τηλ. 22650 29820) και στο Skourletos Olives (Μαρκίδου 4, τηλ. 698 0358184).
Το Μεγάλο Καφενείο 1929
Το ιστορικό καφενείο Πανελλήνιον, που αποκαλούσαν και Γυαλί Καφενέ, κτίστηκε μεταξύ 1905-10. Ηταν ένα αστικό καφενείο που άνθισε στο μεσοπόλεμο, το μοναδικό στην Ελλάδα που φιλοξενούσε θεατρική σκηνή. Από το 1936 ξεκίνησαν εκεί οι παραστάσεις από τους περιοδεύοντες θιάσους με πρώτο στη σειρά των Αυλωνίτη-Φωτόπουλου-Μακρή. Από τον χώρο πέρασαν και άλλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο Μάνος Κατράκης, ο Αττίκ, ο Μίμης Πλέσσας. Υπήρξαν εκατοντάδες λαμπερές βραδιές, ήταν πάντα γεμάτο ασφυκτικά με θεατρόφιλους Αμφισσαίους, ενώ οι θίασοι έμεναν στην πόλη για μέρες.
Το 1976 στον χώρο έγιναν γυρίσματα για την βραβευμένη ταινία Ο Θίασος, του Θόδωρου Αγγελόπουλου και η περίφημη σκηνή με τους ηθοποιούς που τραγουδούν «Θα ξανάρθεις…», υπό τους ήχους του ακορντεόν, γυρίστηκε εκεί μέσα σε 5 συνεχόμενα 24ωρα. Οι τελευταίες παραστάσεις δόθηκαν το 1988.
Μετά από μια περίοδο εγκατάλειψης το κτίριο, που έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς, φιλοξενεί πλέον το Μεγάλο Καφενείο 1929. Είναι ανακαινισμένο με εξαιρετικό τρόπο, διατηρώντας τα εντυπωσιακά χρώματα, την παλιά σκηνή και το όλο ύφος της περιόδου του μεσοπολέμου. Εχει μπει και πάλι στη ζωή της πόλης, καθώς εκεί οργανώνονται live και διάφορες παραστάσεις. Σερβίρεται καφές, τσίπουρο και κρασί με μεζέδες, κοκτέιλς κ.α. (Πλατεία Κεχαγιά, τηλ. 694 8245729).
Το Αρχαιολογικό Μουσείο
Είναι ένα από τα ομορφότερα μικρά περιφερειακά μουσεία της Στερεάς Ελλάδας και αρκετά δημοφιλές παρ’ ότι βρίσκεται στη σκιά του λαμπρού μουσείου των Δελφών. Στεγάζεται σ’ ένα θαυμάσιο νεοκλασικό διώροφο σπίτι των αρχών του 20ού αιώνα όπου παρουσιάζονται ευρήματα από τις αρχαίες πόλεις Λίλαια, Κρίσσα, Κάλλιο, Ερωχος, από διάφορες ανασκαφές στην πόλη της Αμφισσας και από πολλές άλλες τοποθεσίες στο νομό.
Τα εκθέματα καλύπτουν μια χρονική περίοδο από την Πρώιμη Χαλκοκρατία (2800 π.Χ.) ως τα πρώτα χρόνια του Βυζαντίου (6ος μ.Χ. αιώνας). Στο ισόγειο εκτίθενται ευρήματα των ανασκαφών Ελλήνων και Γάλλων αρχαιολόγων και στον όροφο η συλλογή οργανώνεται κατά θέματα από τα οποία ξεχωρίζει η ιστορία του νομίσματος.
Τα εκθέματα είναι θαυμάσια φωτισμένα και παρουσιάζονται με σύγχρονο τρόπο.
Τηλ. 22650 23344.
+
Η νύχτα των Στοιχειών
Το καρναβάλι της Αμφισσας είναι ένα από τα διασημότερα στη Στερεά Ελλάδα. Και αναμφίβολα η κορυφαία στιγμή του είναι η «Νύχτα των στοιχειών», δρώμενο που πραγματοποιείται το βράδυ του Σαββάτου πριν την τελευταία Κυριακή Αποκριάς. Τα στοιχειά είναι μασκαράδες με προβιές ζώων, μαυρισμένοι με φούμο, αρματωμένοι με αλυσίδες και κουδούνια, που χτυπούν γκαζοντενεκέδες και κάνουν δαιμονισμένο θόρυβο. Ανάμεσά τους το πιο τρομακτικό είναι το στοιχειό της Χάρμαινας. Οι μασκαράδες κατεβαίνουν από τα σοκάκια της Χάρμαινας ως την πλατεία Κεχαγιά όπου παλεύουν -και πάντα νικάει το στοιχειό της Χάρμαινας.
Ο μύθος που συνοδεύει το δρώμενο αφορά τον άτυχο έρωτα του Κωνσταντή και της Λενιώς. Ο ξενιτεμένος για δουλειά Κωνσταντής γυρνώντας στην αγαπημένη του τη βρήκε νεκρή, χτυπημένη από κεραυνό στη βρύση της Χάρμαινας. Τότε πέθανε κι αυτός και από τότε στοιχειώνει την Αμφισσα τις νύχτες -ευτυχώς τις Απόκριες και μόνο…
*
Φαγητό
Ο Φαρόπουλος. Το πρώην καπνοπωλείο-οινοπνευματοπωλείο μετράει πολλά χρόνια ιστορίας και διατηρεί την ανάλογη ρετρό διακόσμηση με μουσικά όργανα, παλιές διαφημίσεις και πολλά παλιά αντικείμενα.
Σερβίρει νοστιμότατα μαγειρευτά, διάφορους μεζέδες για τσίπουρο, πίτες. Δοκιμάστε τα κεφτεδάκια, μοσχάρι γιουβέτσι, μπακαλιάρο-σκορδαλιά.
Από 12 ευρώ/άτομο
Ανδρούτσου και Παπαχρήστου, τηλ. 22650 28823.
Ελλαδογραφία. Μικρός και ζεστός χώρος στην έξοδο της Άμφισσας με νόστιμα ψητά κρέατα.
Από 10-15 ευρώ/άτομο.
Λεωφόρος Σαλώνων 34, τηλ. 22653 00422.
+
Χύμα και τσουβαλάτα
Μικρό και όμορφο παντοπωλείο για να αγοράσετε γλυκά, όσπρια, μπαχαρικά, ξηρούς καρπούς, ελιές κ.α.
Παγτζή 4, τηλ. 22653 00618.
