Τα λιθόστρωτα αστράφτουν στον απογευματινό ήλιο που τυφλώνει περαστικούς και οδηγούς. Ελίσσονται, ανηφορίζουν, διχάζονται. Παραχωρούν τη θέση τους σε στενά σοκάκια που διατρέχουν την Παλιά Πόλη της Ξάνθης έως τη συνοικία Σαμακώβ. Συναντιούνται σε σταυροδρόμια. Εκεί όπου άλλοτε συναντήθηκαν τόσοι λαοί και τόσοι πολιτισμοί.
Κτισμένη αμφιθεατρικά στην αριστερή όχθη του χειμάρρου Κόσυνθου, η «πρωτεύουσα των ανατολικών καπνών» άνθισε τον 18-19ο αι. Κατάφερε να συνθέσει ένα μοναδικό εθνολογικό και πολιτισμικό μωσαϊκό, μια πόλη πλούσια, ανθηρή, που αφομοίωσε με τρόπο μοναδικό τα χαρακτηριστικά του ετερογενούς πληθυσμού της: Έλληνες ορθόδοξους, μουσουλμάνους, μετά Εβραίους, Αρμένιους, Ηπειρώτες, και αργότερα Μικρασιάτες και άλλους. Στα πιο πρόσφατα χρόνια ήρθαν αστικοποιημένοι Πομάκοι και ομογενείς από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.
Ματιές στην ιστορία
Λίγο πριν γνωρίσω την Παλιά Πόλη από κοντά, κλείνω τα μάτια και αφήνω τα διαβάσματα να γίνουν εικόνες. Μεταφέρομαι στην εποχή της Belle Époque που ξεκίνησε το 1860. Τότε που με επίκεντρο τον καπνό, η Ξάνθη γίνεται διεθνές κέντρο παραγωγής και διαμετακομιστικού εμπορίου και ο σιδηρόδρομος που ενώνει από το 1891 τη Θεσσαλονίκη με την Κωνσταντινούπολη δίνει ώθηση στη μαζική μεταφορά των καπνών.
Ο πλούτος συγκεντρώνεται στα χέρια των καπνεμπόρων, των τραπεζιτών και άλλων επιχειρηματιών. Λειτουργούν προξενεία, τράπεζες, γραφεία ασφαλιστικών εταιρειών, μεγάλες καπναποθήκες, καταστήματα, χάνια. Ο πολιτισμός ανθίζει.
Ένα ωραίο ντοκιμαντέρ του 2014, παραγωγή του Δήμου Ξάνθης, μου έχει δώσει συνοπτικά στοιχεία για την αρχιτεκτονική της πόλης από το 1830 και μετά.
Τεχνίτες από την Ήπειρο και τη βόρεια Θράκη συνεργάζονται με ντόπιους – μάλιστα οι Κουδαραίοι μάστορες αφήνουν στις προσόψεις τα λιθανάγλυφα σύμβολά τους. Υπάρχουν μαχαλάδες, κατοικίες των Ρωμιών, κονάκια. Νεοκλασικά με εκλεκτικιστικά ή art deco στοιχεία. Αρχοντόσπιτα που θυμίζουν ιταλική αναγέννηση και γερμανικό ρομαντισμό, με περίτεχνες οροφογραφίες και τοιχογραφίες.
Στη συνοικία της Μητρόπολης κτίζονται τα θρακιώτικα, τα σπίτια με το καμπύλο αέτωμα και το στρογγυλό σαχνισί. Στην Ελευθερίου Βενιζέλου μετά το 1870 υψώνονται τα ηπειρώτικα που ακολουθούν διάφορους ρυθμούς: είναι φτιαγμένα από Ηπειρώτες μάστορες που γνωρίζουν πώς να επεξεργαστούν τον τοπικό γρανίτη. Όλα αυτά μαζί συνθέτουν με τρόπο ανεπανάληπτο το πολύχρωμο, πολύμορφο μωσαϊκό της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης που είναι σήμερα ονομαστή σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα.
Από το «Σπίτι της Σκιάς» στο Λαογραφικό Μουσείο
Ξεκινώντας από το ξενοδοχείο, διατρέχω την πολυσύχναστη νεότερη πόλη της Ξάνθης, όπου το σημείο ραντεβού παραμένει η κεντρική πλατεία με το εμβληματικό ρολόι: Είναι χαρακτηρισμένο ως μνημείο και έχει art deco και νεοκλασικά στοιχεία.
Είναι Σάββατο πρωί και στην πλατεία Αγοράς το πολύβουο παζάρι έχει στηθεί από νωρίς. Παρότι μοιάζει πλέον με μια μεγάλη λαϊκή αγορά, διατηρεί την παράδοση που ξεκίνησε στα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης της Θράκης. Τότε που άνθρωποι όλων των φυλών έφερναν στις υπαίθριες αγορές κάθε λογής προϊόντα από κοντινές ή μακρινές περιοχές.
Από τη Μαυρομιχάλη θα προχωρήσω στην Παλιά Πόλη συναντώντας την οδό Ορφέως, τον «ομφαλό» της, που βουίζει σαν κυψέλη καθώς φοιτητές από το Πανεπιστήμιο Θράκης, τουρίστες, οικογένειες, ζευγάρια και παρέες έχουν γεμίσει ασφυκτικά τα τραπεζάκια. Το δικό μου εσπρέσο θα κεράσει στο «Σπίτι της Σκιάς», στο νούμερο 33, ο Τριαντάφυλλος Βαΐτσης.
Ο καλλιτέχνης έπαψε να ασκεί το επάγγελμα του μηχανικού περιβάλλοντος για να δημιουργήσει το 2014 έναν ευφάνταστο, ατμοσφαιρικό μικρόκοσμο. Εντός του, 38 «γλυπτά» με παράξενες μορφές και υλικά που βρίσκει κυρίως στα σκουπίδια, γεννούν μεγάλες και μικρές σκιές σε τοίχους και ταβάνια. «Το μότο μου από φοιτητής ήταν ότι αυτό που βλέπουμε είναι πάντα λιγότερο από αυτό που κοιτάμε», μου λέει, δείχνοντάς μου ενότητες έργων όπως οι Αντιθέσεις, η Ψυχή, τα Πρόσωπα. «Τα πάντα είναι θέμα οπτικής. Ωστόσο, εδώ δεν είναι ένας χώρος ψευδαισθήσεων», προσθέτει.
Στρίβοντας από την Ορφέως στην οδό Αντίκα, στέκομαι άφωνη μπροστά στα δίδυμα κτίρια των μεγαλοαστών αδελφών Κουγιουμτζόγλου που στεγάζουν το καταπληκτικό Λαογραφικό Μουσείο – δημιούργημα της δραστήριας Φιλοπροόδου Ένωσης Ξάνθης.
Όταν ανοίγει η πόρτα, αποκαλύπτει μεγαλοπρεπείς αίθουσες με τοιχογραφίες Βαυαρών και Γερμανών καλλιτεχνών του 1880 και χιλιάδες εκθέματα. Τα επιπλωμένα σαλόνια και οι κάμαρες είναι πιστές αντιγραφές εκείνων που υπήρχαν και οι ντυμένες με ρούχα εποχής κούκλες σε κάνουν να νομίζεις ότι ήρθες για επίσκεψη στην οικογένεια.
Κοντά στο Λαογραφικό Μουσείο βρίσκεται η πλατεία όπου κυριαρχεί το μεγάλο κτίριο της Μητρόπολης του 1897 με τα νεοκλασικά χαρακτηριστικά και τα αετώματα. Εκεί βρίσκεται και ο ναός του Τιμίου Προδρόμου, με καμπαναριό που χρονολογείται στο 1924. Με την πλατεία Μητροπόλεως συνορεύουν μερικά από τα πιο εμβληματικά νεοκλασικά οικήματα της Παλιάς Πόλης.
Ο Πολυχώρος Τέχνης και Σκέψης – Οικία Μάνου Χατζιδάκι
«Γεννήθηκα στις 23 του Οκτώβρη στην Ξάνθη, την παραμυθένια Παλιά Πόλη, τη διατηρητέα», γράφει ο σπουδαίος μουσικοσυνθέτης σε ένα αυτοβιογραφικό κείμενο.
Το εντυπωσιακό κτίριο στην οδό Βενιζέλου 15 έχει περίτεχνη πρόσοψη και τα κόκκινα τούβλα το κάνουν να ξεχωρίζει. Βρίσκεται απέναντι από τον ναό του Αγίου Βλασίου του 1838 και έχει τις πόρτες του ανοιχτές κάθε μέρα, όλη μέρα. Το οικοδόμημα, χαρακτηρισμένο ως έργο τέχνης και διατηρητέο, κτίστηκε κατά παραγγελία του πάμπλουτου εβραίου επιχειρηματία Ισαάκ Ντάνιελ, το 1897. Όταν αργότερα μισθώθηκαν οι όροφοι, ο δεύτερος έγινε κατοικία του δικηγόρου Γιώργου Χατζιδάκι. Εκεί γεννήθηκε το 1925 και έζησε ως τα 7 του χρόνια ο Μάνος και τα μαθήματα πιάνου που έκανε στη σάλα του με την Αρμένισσα δασκάλα Άννα Αλτουνιάν θεωρείται ότι συνετέλεσαν στην αρχική ανάδειξη της μουσικής του ιδιοφυΐας.
Το οικοδόμημα, που έχει περιέλθει στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, αναπαλαιώθηκε βάσει των σχεδίων με τα οποία κτίστηκε, ώστε να ξαναπάρει την αρχική μορφή του. Έχει μετατραπεί σε ένα ολοζώντανο κύτταρο πολιτισμού όπου φιλοξενούνται όλων των ειδών οι εκδηλώσεις.
Το καρναβάλι έρχεται
Το Ξανθιώτικο καρναβάλι είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στην Ελλάδα μετά της Πάτρας. Η Θράκη ήταν στενά συνδεδεμένη με τον Ορφέα και τις γιορτές της φύσης. Το καρναβάλι στην Ξάνθη του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού αποτελούσε ένα από τα πιο μεγάλα πολιτιστικά γεγονότα.
Ο θεσμός των Αποκριάτικων Θρακικών Γιορτών ξεκίνησε στην Ξάνθη το 1966 και στη διάρκεια των ετών έγινε πολύ επιτυχημένος και δημοφιλής, ενσωματώνοντας και αναβιώσεις τοπικών εθίμων. Πλέον οι διαφόρων ειδών εκδηλώσεις διαρκούν τρεις εβδομάδες, με αποκορύφωμα το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς. Κατά την έναρξη εμφανίζεται ο Θρακιώτης Καρνάβαλος και στη λήξη αναβιώνει το Κάψιμο του Τζάρου. Στην πόλη υπάρχουν 37 σύλλογοι, με χιλιάδες καρναβαλικά πληρώματα και πολλά άρματα. Ωστόσο, το θέμα και οι στολές που θα επιλέξει κάθε σύλλογος διατηρούνται ως επτασφράγιστα μυστικά – τουλάχιστον έως τα τέλη Ιανουαρίου που ταξιδεύω στην πόλη.
Λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά από την Ξάνθη, συναντώ την Ελένη Παπαδοπούλου στον μεγάλο χώρο της βιοτεχνίας της όπου ράβει στολές εδώ και 24 χρόνια. Φέτος της έχουν ανατεθεί 5.000 από τις 12.000 που θα εμφανιστούν. «Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε φτιάξει κοντά στις 100.000 στολές. Είναι σύνθετες στην κατασκευή τους και θέλουν πολλή δουλειά, γιατί δίνουμε μεγάλη σημασία στη λεπτομέρεια», μου λέει.
Κι όταν της ζητήσω να ξεχωρίσει στολές συλλόγων που έχει δημιουργήσει η ίδια μου απαριθμεί μερικές, όπως οι Καπετάνιοι, οι Παπαγάλοι, τα Γαρίφαλα, τα Ηφαίστεια, οι Βεντάλιες. Ανυπομονώ να θαυμάσω τις φετινές!
+
Τι άλλο θα δείτε στην Ξάνθη
-Το πιο πολυφωτογραφημένο σημείο στην Ορφέως είναι η συμβολή της με την Πινδάρου, όπου βρίσκεται το οικοδόμημα που στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη. Χρονολογείται στον 19ο αι. και συνδυάζει την ηπειρώτικη αρχιτεκτονική με αυτήν της Δυτικής Μακεδονίας. Η αρχική συλλογή δωρίστηκε στην Πινακοθήκη από τον ζωγράφο Χ. Παυλίδη. Κατά καιρούς παρουσιάζονται έργα και άλλων καλλιτεχνών. (Τ/25410-76363)
-Το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης αποτελεί παράδειγμα επανάχρησης βιομηχανικών χώρων. Ιδρύθηκε το 1998 με πρωτοβουλία της Βιργινίας Τσουδερού και στεγάζεται σε δύο μεγάλες καπναποθήκες όπου διοργανώνονται πολλά εργαστήρια, εκθέσεις, διαλέξεις. Ο ένας από τους χώρους, μάλιστα, ήταν η Καπναποθήκη Οθωμανικού Μονοπωλίου Ρεζή, κτισμένη στα μέσα του 19ου αι. (Καπνεργατών 9, Τ/25410-26635). Η ποικιλία μπασμάς που καλλιεργούσαν στις ορεινές περιοχές της Ξάνθης ήταν από τις πιο αρωματικές και εκλεκτές.
-Επάνω από τη συνοικία Σαμακώβ είναι κτισμένη η μονή της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας. Πήρε το όνομά της από τη θαυματουργή, όπως θεωρείται, εικόνα που απεικονίζει τη Θεοτόκο πλαισιωμένη από τους Αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ. Στα βορειοδυτικά της βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγίας Καλαμιώτισσας. Κατά πάσα πιθανότητα, ιδρύθηκε στους χρόνους της Εικονομαχίας (726-843).
+
Η Βιστωνίδα Στη λίμνη αυτή δεν χρειάζεται να μείνεις ακίνητος με τις ώρες για να δεις φλαμίγκο, κορμοράνους, ερωδιούς, φραγκόκοτες. Στέκονται σε απόσταση αναπνοής, ξεκουράζονται και τσιμπολογούν σκάβοντας στα ρηχά. Η έκταση της Βιστωνίδας είναι 42.400 στρέμματα και αποτελεί έναν από τους 11 υγρότοπους διεθνούς σημασίας της Ελλάδας που προστατεύονται από τη Συνθήκη Ραμσάρ. Έχουν καταγραφεί 307 είδη πουλιών και 61 είδη ψαριών. Πόλο έλξης για τους προσκυνητές αποτελούν το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου και το παρεκκλήσι της Παντάνασσας: είναι κτισμένα σε δυο λιλιπούτεια νησάκια που ενώνονται με τη στεριά με ξύλινες γέφυρες. Η έκταση της Βιστωνίδας είναι 42.400 στρέμματα και αποτελεί έναν από τους 11 υγρότοπους διεθνούς σημασίας της Ελλάδας που προστατεύονται από τη Συνθήκη Ραμσάρ. Έχουν καταγραφεί 307 είδη πουλιών και 61 είδη ψαριών.
*
Διαμονή
Z-Palace & Congress Center. Μεγάλο ξενοδοχείο, με πισίνα και ανακαινισμένους κοινόχρηστους χώρους. Προτιμήστε τα deluxe Coco-Mat δωμάτια και τις σουίτες.
Από 100 ευρώ/δίκλινο.
Boutique hotel 1905. Στεγάζεται σε νεοκλασικό οίκημα με ωραίες οροφογραφίες και τοιχογραφίες, μέσα στην παλιά πόλη της Ξάνθης. Η διακόσμηση είναι σε στυλ belle epoque.
Από 80 ευρώ/deluxe δωμάτιο.
